Lastikler, araç güvenliğinin hayati bir parçasıdır. Bunlar aracın yolla tek temasıdır, dolayısıyla her zaman, her yüzeyde ve her türlü hava koşulunda gerekli kavrama ve çekişi sağlamalıdırlar.
LASTİK BASINCI NEDEN ÖNEMLİDİR?
Lastikler her zaman araç üreticisinin önerdiği basınçta tutulmalıdır. Yanlış basınçlar aracın yol tutuşunu etkileyebilir, erken lastik aşınmasına neden olabilir ve lastiğe geri dönülemez şekilde zarar verebilir. Sürücülerin lastik basınçlarını düzenli olarak, en az ayda bir kez ve varsa yedek lastik dahil her uzun yolculuktan önce kontrol etmeleri önerilir. Lastik basınçları, lastikler soğukken ve araç uzun mesafelere çıkmadan önce de kontrol edilmelidir. Lastikler ısındıkça sürüşün normal bir parçası olan basınç artar.
AZ ŞİŞİRİLMİŞ LASTİKLERİN ETKİLERİ:
Az şişirilmiş lastikler esneme nedeniyle aşırı derecede zarar görür ve yolculuk sırasında aşırı ısınabilir, bu da tehlikeli bir lastik patlamasına neden olabilir. Düşük lastik basıncı da aracın kontrolünü zorlaştırabilir. Az şişirilmiş ön lastikler aracın az direksiyon hakimiyetine neden olabilirken, az şişirilmiş arka lastikler aşırı direksiyona yol açabilir; her iki durum da eşit derecede tehlikelidir. Az şişirilmiş bir lastik, kenarları içe doğru büküldüğünden, lastiğin merkezini kaldırdığından ve dolayısıyla temas alanını azalttığından yola sıkı bir şekilde oturmaz. Bu, frenleme performansını ve lastiğin yüzey suyunu temizleme yeteneğini etkileyerek suda kızaklama riskini artırır. Az şişirildiğinde lastiğin kenarlarında oluşan ekstra yük, hızlı aşınmaya neden olacak ve lastik ömrünü kısaltacaktır. Aşırı durumlarda, yan duvarda aşınma ve geri dönüşü olmayan hasarlar meydana gelebilir.
AŞIRI ŞİŞİRİLMİŞ LASTİKLERİN ETKİLERİ:
Az şişirilmiş lastiklere benzer şekilde, aşırı şişirilmiş lastikler de yolla temas alanını azaltır, bu da aracın yol tutuşunu ve frenlemeyi olumsuz yönde etkileyerek suda kızaklama riskinin artmasına neden olur. Aşırı şişirilmiş lastikler aynı zamanda lastik sırtının ortasındaki aşınmayı da artırarak lastiği darbe kırılmasına veya diğer gövde arızalarına karşı daha savunmasız hale getirir. Son olarak aşırı şişirilmiş bir lastik, yoldaki darbeleri o kadar başarılı bir şekilde absorbe edemez, bu da çok daha sağlam ve sonuçta rahatsız edici bir yolculukla sonuçlanır.
LASTİĞİN DURUMU VE ARIZALARI
BAKILACAK ŞEY: Lastiği iyice inceleyin, sırtta ve yanakta herhangi bir düzensiz aşınma veya hasar olup olmadığını kontrol edin. Lastikler çeşitli nedenlerden dolayı kullanılamaz hale gelebilir. Nadiren bunun nedeni üretimdeki hatalardır.
ANORMAL SIRT AŞINMASI: Sırtta düz noktalar veya hızlı aşınan alanlar görünebilir. Ayrıca sırt bölgesinde deforme olmuş sırt blokları veya çatlamalar da görülebilir. Bu tür aşınma genellikle fren, süspansiyon veya hizalama sorunlarının, dengesiz lastik ve tekerlek grubunun veya yanlış kullanımın sonucudur.
YAN DUVAR HASARI: Yanak hasarı genellikle lastik bir metal parçasından kaldırıma kadar herhangi bir yol tehlikesiyle karşılaştığında meydana gelir. Kesikler ve yırtılmalar genellikle keskin nesnelerden veya çok yoğun streslerden kaynaklanır. Darbe hasarı veya uzun süreli aşınma nedeniyle kabarcıklar ve çizikler oluşur.
BONCUK SORUNLARI: Lastiğin janta dikkatsizce takılması veya jantın uygun olmaması durumunda damak kırılabilir. Damak sürtünmesi, lastiğin kirli veya uyumsuz bir janta takılmasından veya lastiğin aşırı yüklü veya az şişirilmiş durumda kullanılmasından kaynaklanabilir. Eğilmiş veya deforme olmuş bir damak genellikle lastik uygun olmayan şekilde saklandığında veya montaj sırasında damak bölgesine aşırı gerilim uygulandığında meydana gelir.
LASTİK AYIRMA: Ayrılma, omuzda veya lastik sırtı yüzeyinde bir çıkıntı veya ayrılan bölgenin üzerinde lokal aşınma olarak görülür. Omuz boyunca aşınmış bir oyuk, bir ayrılık işareti olabilir. Ayrılmanın ana nedeni, yüksek hızda sürüş, aşırı yükleme veya yetersiz şişirme nedeniyle lastik içinde anormal ısı birikmesidir. Ayrıca dış kesimden lastiğin karkasına su veya yabancı maddelerin girmesinden de kaynaklanabilir.
DELİNMELER VE YANLIŞ KULLANIM: Patlak lastikler genellikle yoldaki tehlike hasarının sonucudur. Lastikten çıkan keskin nesneler veya belirgin kesikler yoksa iç astarı hasar açısından inceleyin. Yanlış kullanım veya ihmal, iç astardaki kırışıklıklardan veya lastiğin çevresindeki sürtünmeden anlaşılır. Lastikler çok az şişirilmiş veya lastikler ile tekerlek davlumbazları arasında yetersiz boşluk bırakılmış olabilir.
DİŞ DERİNLİĞİ
Lastik dişlerini düzenli olarak kontrol edin. Lastik sırtının tabanındaki yükseltilmiş alanlar olan aşınma gösterge çubukları, lastiğin 1,6 mm’lik minimum yasal diş derinliğine yakın veya bu derinlikte olduğuna dair görsel bir uyarı görevi görür. 3 mm diş kaldığında lastiklerin değiştirilmesi tavsiye edilir. Lastik sırtı ne kadar az olursa, ıslak zeminde durma mesafesi o kadar büyük olur ve kayma riski de o kadar artar. Motosiklet ve ağır vasıta lastiklerinin minimum derinliği 1 mm’dir. Ayrıca aşınmış lastikler daha kolay suda kızaklama yapar, sınırlı diş derinliği yol yüzeyiyle teması sürdürmek için yeterli suyu dağıtamaz.
LASTİK ÖMRÜ
Olağan olaylar çerçevesinde, lastikler yaşlandıkça güvensiz hale gelmeden önce aşınacaktır. Lastikler ısıya, güneş ışığına ve yağmura maruz kaldığında doğal olarak bozulur. Bu yavaş bir süreçtir; lastikler üretimden yıllar sonra bile hâlâ hizmette olabilir. Bu nedenle, karavanlara veya römorklara takılan lastiklerde veya prestij modelleri gibi yalnızca ara sıra kullanılan arabalarda yaşlanmadan kaynaklanan hasarlar daha yaygındır. Özellikle araç dışarıya park edilmişse, dört veya beş yıllık lastiklerin yanaklarında çatlama belirtileri olup olmadığını kontrol edin. Çatlama şiddetliyse lastikleri değiştirin.
LASTİK ÇEŞİTLERİ
LASTİK ANATOMİSİ: Modern lastik, çelik kuşakların, gelişmiş kumaşların ve kauçuk bileşimlerinin karmaşık biçimde dokunmuş bir karışımıdır. İlk günlerin katı kauçuk parçasından çok uzak. Radyal lastikler, aşınma, ısı direnci ve sağlamlık açısından çapraz katlı lastiklere göre pek çok avantaj sergileyerek endüstri standardı haline geldi. 20 yaşın altındaki tüm araçlara radyal lastikler takılmalıdır. Radyal ve radyal olmayan lastikleri asla karıştırmayın. Kötü yol tutuşuna ve araç kontrolünün kaybedilmesine neden olabilir.
LASTİK KATEGORİLERİ: Standart otomobil lastikleri genellikle tüm sırt boyunca uzanan simetrik bir desene sahiptir. Ancak bazı yüksek performanslı otomobiller özel sırt desenli lastiklerle donatılmıştır. Bu asimetrik ve yönlü lastiklerin tekerleğe doğru yönde takılması gerekir.
ASİMETRİK LASTİKLER: Asimetrik lastikler, performansı artırmak için sırtın iç ve dış kenarlarında farklı sırt desenlerine sahiptir. Dış kenardaki büyük sert sırt blokları viraj almada yardımcı olur. İç kenardaki daha küçük sırt blokları suyu kaydıracak ve ıslak zeminde kavramayı iyileştirecek şekilde tasarlanmıştır. Sırtın ortasında genellikle düz hat stabilitesine yardımcı olmak için sürekli bir çıkıntı bulunur. Lastiğin yan duvarındaki ‘iç’ ve ‘dış’ kelimeleri lastiğin hangi yöne takılması gerektiğini gösterir.
YÖNLÜ LASTİKLER: Yönlü lastikler, yalnızca lastiğin yan duvarında bir okla gösterilen tek yönde dönecek şekilde tasarlanmıştır. Bu lastikler, lastiğin önünde biriken suyu dağıtma konusunda daha iyidir. Ayrıca yol gürültüsünü azaltır ve yön stabilitesini artırır.
KIŞ LASTİKLERİ: 7°C’nin altındaki sıcaklıklarda normal lastiklerdeki kauçuk sertleşmeye başlar ve soğuk, ıslak yollarda, buzda ve karda yol tutuşu azalır. Buna karşılık kış lastikleri düşük sıcaklıklarda yumuşak ve esnek kalır. Tutuşunu korurlar ve lastik sırtındaki kılcal kanallar adı verilen çok sayıda özel oluğun yardımıyla tüm kış sürüş koşullarında daha iyi frenleme, yol tutuşu ve çekiş gücü sağlarlar. Tipik bir yaz lastiğinde yaklaşık 200 kanal bulunurken, kış lastiğinde bu sayı yaklaşık 1500’dür. Kış lastikleri tüm yıl boyunca kullanıma uygun değildir. Kış lastikleri dörtlü takımlar halinde takılmalıdır. Yalnızca bir çiftin takılması arabanın dengesini ve stabilitesini etkileyecektir.
DÖRT MEVSİM LASTİKLER: Kış lastiklerine bir alternatif Dört Mevsim Lastiklerdir. Bunlar, düşük sıcaklıkta esneklik için yüksek silika içeriğine ve normal yaz lastiği ile kış lastiği arasında bir sırt desenine sahiptir. Avrupa genelinde sürücülerin bir takım yaz lastikleri ve bir takım özel kış lastiklerini bulundurmaları normal bir uygulamadır, hatta yasal bir zorunluluktur. Kış lastiklerini takıp takmamak, kötü hava koşulları riski, sürüş kabiliyeti ve karda ve buzda güven gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak kişisel bir karardır. Yaz lastikleri, sıcaklıklar daha yüksek ve yollar kuru olduğunda daha iyi performans sağlar; bu nedenle iki takım lastiğe ihtiyacınız olacaktır. Nadiren özel bir lastik kadar iyi olurlar, ancak kış yollarında yaz lastiğinden daha iyi performans gösterirler ve tekerlekleri ve lastikleri yılda iki kez değiştirme zahmetinden ve maliyetinden kurtulurlar.
GEÇİCİ LASTİKLER: Günümüzde birçok araç üreticisi yeni arabalarına standart dışı stepne ve lastik tedarik etmektedir. Bu, ağırlıktan ve yerden tasarruf etmek için normalden daha hafif ve daha incedir. Bu nedenle, onu kullanırken maksimum hız sınırı vardır; genellikle 70 km/saat. Yer tasarrufu sağlayan tekerlek acil durumlarda kullanılmak üzere tasarlanmıştır ve yalnızca geçici bir önlem olarak kullanılmalıdır.
LASTİK YANAĞI
Modern bir otomobil lastiğinin yanağı çok sayıda farklı sembol, kelime, harf ve rakam içerir. Bunlar lastikle ilgili önemli bilgilerdir, dolayısıyla bunların ne anlama geldiğini bilmek önemlidir.
LASTİK HIZ DERECELENDİRMESİ
Lastiğin hız değeri, lastiğin önerilen yük kapasitesi altında dayanabileceği maksimum hızdır. Hız derecelendirmeleri, lastiğin gerekli hıza ulaşılıncaya kadar 10 dakikalık artışlarla 10km/saat adımlarla çalıştırıldığı bilimsel testlere dayanmaktadır. Hız değeri, lastik yanağında yük endeksinden sonra tek bir harf olarak bulunabilir. Hız değerlerini aşmayın ve mümkün olan her yerde farklı hız değerlerine sahip lastikler takmayın.
LASTİĞİN HIZ DERECESİ NEDİR?
Lastiğin hız değeri, bir lastiğin önerilen yük kapasitesi altında güvenli bir şekilde sürülebileceği maksimum hızdır. Lastiklerinizin hız değerinin farkında olmak, lastiklerinizin güvenli bir şekilde koruyabileceği maksimum hızı belirlemenize olanak tanır. Bir lastiğin hızı ne kadar yüksek olursa, o kadar fazla ısı oluşur, bu nedenle hız değerini aşmamanız ve mümkün olan her yerde farklı hız değerlerine sahip lastikler takmamanız hayati önem taşır.
LASTİĞİN HIZ DEĞERİ NEREDE BULUNUR?
Hız değeri, lastik yanağında yük endeksinden sonra tek bir harf olarak bulunabilir. Hız değeri her zaman bir harf olarak indekslenir ve genellikle yanaktaki son bilgi olarak yük değerini takip eder.
YÜK ENDEKSİ
Yük endeksi veya lastik yük derecesi, her lastiğin önerilen basınca şişirildiğinde taşıyacağı maksimum yükü gösteren bir endüstri standardıdır. Yük endeksi, lastiğin yanak kısmında lastiğin boyutlarından sonra iki veya üç haneli bir sayı olarak gösterilir. Aşağıdaki grafik bu endeksleri ve her bir değere karşılık gelen taşıma kapasitesini göstermektedir. Araç üreticisinin önerdiği şekilde yeterli yük kapasitesine sahip bir lastik takın.
LASTİK ROTASYONU( Yerlerinin Değiştirilmesi)
Lastik ömrü, muhtemelen her 3000 ila 5000 km de bir, ara sıra lastiklerin değiştirilmesiyle artırılabilir. Bu, lastik aşınmasını eşitleyecektir. Önden çekişli araçlarda ön lastikler çok daha hızlı aşınır ve genellikle arka lastiklerin yarısı kadar kilometre kat eder. Arkadan çekişli araçlarda ön ve arka lastik aşınması arasında gözle görülür çok az fark vardır. Lastik değiştirmenin güvenlik açısından doğuracağı sonuçları unutmayın. Sürücülerin çoğunluğunun inandığının aksine, aracın önden çekişli veya arkadan itişli olmasına bakılmaksızın, arkaya daha yeni lastikler takılmalıdır. Açıkçası, dönüş işaretine sahip lastikler, lastik jant üzerinde döndürülmediği sürece bir taraftan diğer tarafa değiştirilemez. Ayrıca bazı arabaların ön boyutlarının arka boyutlarından farklı olduğunu unutmayın.
Zülfikar ÖZMEN
İleri Sürüş Teknikleri Eğitmeni
Trafik ve Yol Güvenliği Uzmanı
